Page 151 - psixologiya

Oybek Hayitov
SPORT FАOLIYATI PSIXOLOGIYASI

Endi debyutning qachon tamom bo‘lishi va o‘yinning o‘rtasi
mittelshpil qayerdan boshlanishi to‘g‘risida to‘xtalib o‘tamiz. Debyut
har ikkala tomonning o‘z donalarini qulay joylashtirish uchun olib
boradigan kurashidir. Bu kurashda sipoh va markaziy piyodalarni
o‘yinga safarbar qilishdek asosiy vazifa, o‘yinga chiqarilgan
sipohlarning pozitsiyasini yaxshilash, yaxshi joylashgan raqib
sipohlarini chekintirish, yomon joylashgan sipohlarni raqibning qulay
joylashgan sipohlariga almashtirish, muhim ahamiyatga ega bo‘lgan
ayrim punktlarni (ko‘proq markaziy punktlarni) mustahkamlash, raqib
pozitsiyasidagi ayrim punktlarni zaiflashtirish, raqibning faol qarshi
o‘yin qilishga imkoni boricha xalaqit berish, taktik operasiyalar uchun
zamin tayyorlashdek juz'iy vazifalar amalga oshiriladi.
Juz'iy vazifalar – bu strategik va taktikaviy g‘oyalardan iborat
bo‘lib, bularning bosh vazifasi, ya'ni donalarni safarbar qilish bilan
birgalashishi o‘yinning debyut qismidagi strategik rejada aks etadi.
Debyutda vaqt masalasi muhim ahamiyatga egadir. Qaysi tomon
o‘z kuchlarini tezroq o‘yinga safarbar etsa, shu tomon ko‘pgina
qulaylikka erishadi, aksincha, qaysi tomon bu ishda kechiksa, katta
qiyinchiliklarga uchraydi. Debyut nazariyasini o‘rganish o‘yinning
debyut qismida bo‘ladigan kurashda o‘ynovchiga katta yordam beradi.
Amalda o‘ynalgan juda ko‘p partiyalar hamda nazariy tekshirishlar
natijasida ko‘pgina debyut variantlari va pozitsiyalarining «sirlari»
ochilgan. Taxminan birinchi 10–12-yurishda vujudga keladigan
pozitsiyalar va undagi variantlar anchagina yaxshi tahlil qilingan.
Ammo undan keyingi yurishlar hali uzil-kesil tahlil qilinganicha yo‘q.
10–17-yurishlar orasida vujudga keladigan pozitsiyalar va debyut
variantlari juda ham murakkabligi sababli bir necha o‘n yillar davomida
goh unday, goh bunday baholanib kelmoqda. Qisqasi, 10–17-yurishlar
davomida vujudga keladigan pozitsiyalar ustida shaxmatchining o‘zi
ko‘proq bosh qotirishi kerak. Shuning uchun debyutda o‘yinning
strategik rejasini tuzish katta ahamiyatga egadir. Mittelshpilda
tashabbusga erisha olish yoki erisha olmaslik ham ana shunga bog‘liqdir.
Yaxshi rivojlangan hozirgi zamon debyut nazariyasi faqat strategik
va taktik elementlar kompleksini tushunish bilangina o‘yinni boshlay
olishni qiyinlashtirmoqda.
Hozirgi zamon usta shaxmatchilari shaxmat taxtasi ustidagi ishni

150